Mi Ultimo Adios
Mi último adios
José Rizal, 1896
Adios, Patria adorada, region del sol querida,
Perla del Mar de Oriente, nuestro perdido eden,
A darte voy alegre, la triste, mustia vida;
Ya fuera mas brillante, mas fresca mas florida,
También por ti la diera, la diera por tu bien.
En campos de batalla, luchando, con delirio,
Otros te dan sus vidas, sin dudas, sin pesar.
El sitio nada importa: ciprés, laurel o lirio,
Cadalso o campo abierto combate o cruel martirio,
Lo mismo es si lo piden la Patria y el hogar.
Yo muero, cuando veo que el cielo se colora
Y al fin anuncia el dÃa, tras lóbrego capuz;
Si grana necesitas, para teñir tu aurora,
Vierte la sangre mia, derramala en buen hora,
Y dorela un reflejo de su naciente luz!
Mis sueños, cuando apenas muchacho adolescente,
Mis sueños cuando joven, ya lleno de vigor,
Fueron el verte un dia, joya del mar de Oriente,
Secos los negros ojos, alta la tersa frente,
Sin ceño, sin arrugas, sin manchas de rubor.
Ensueño de mi vida, mi ardiente vivo anhelo,
¡Salud! te grita el alma, que pronto va a partir;
¡Salud! ah, que es hermoso caer por darte vuelo,
Morir por darte vida, morir bajo tu cielo,
Y en tu encantada tierra la eternidad dormir!
Si sobre mi sepulcro vieres brotar, un dia,
Entre la espesa yerba sencilla humilde flor,
Acercala a tus labios y besa al alma mia,
Y sienta yo en mi frente, bajo la tumba fria,
De tu ternura el soplo, de tu hálito el calor.
Deja a la luna verme, con luz tranquila y suave,
Deja que el elba envie su resplandor fugas;
Deja gemir al viento, con su murmullo grave;
Y si desciende y posa sobre mi cruz un ave,
Deja que el ave entone su cántico de paz.
Deja que el sol, ardiendo, las lluvias evapore,
Y al cielo tornen puras, con mi clamor en pos;
Deja que un ser amigo mi fin temprano llore;
Y en las serenas tardes, cuando por mi alguien ore,
Ora también, ¡oh Patria!, por mi descanso a Dios.
Ora por todos cuantos murieron sin ventura;
Por cuantos padecieron tormentos sin igual;
Por nuestras pobres madres, que gimen su amargura;
Por huerfanos y viudas, por presos entortura;
Y ora por ti, que veas tu redención final.
Y cuando, en noche oscura, se envuela el cementerio,
Y solos solo muertos queden velando alli,
No turbes su reposo, no turbes el misterio;
Tal ves acordes oigas de citara o salterio;
Soy yo, querida Patria, yo que te canto a ti.
Y cuando ya mi tumba, de todas olvidada,
No tenga cruz ni piedra que marquen su lugar,
Deja que la are el hombre, la esparza con la azada,
Y mis cenizas, antes que vuelvan a la nada,
El polvo de tu alfombra que vayan a formar.
Entonces nada importa me pongas en olvido,
Tu atmósfera, tu espacio, tus valles cruzaré;
Vibrante y limpia nota sere para tu oido;
Aroma, luz, colores, rumor, canto, gemido,
Constante repitiendo la esencia de mi fe.
Mi Patria idolatrada, dolor de mis dolores,
Querida Filipinas, oye el postrer adois.
Ahi, te dejo todo: mis padres, mis amores.
Voy donde no hay esclavos, verdugos ni opresores;
Donde la fe no mata, donde el que reina es Dios.
Adios, padres y hermanos, trozos del alma mia,
Amigos de la infrancia, en el perdido hogar;
Dal gracias, que descanso del fatigoso dia;
Adios, dulce extranjera, mi amiga, mi alegria;
Adios, queridos seres. Morir es descansar.
"Huling Paalam"
Paalam, sintang lupang tinubuan,
bayang masagana sa init ng araw,
Edeng maligaya sa ami’y pumanaw,
at perlas ng dagat sa dakong Silangan.
Inihahandog ko ng ganap na tuwa
sa iyo yaring buhay na lanta na’t aba;
naging dakila ma’y iaalay rin nga
kung dahil sa iyong ikatitimawa.
Ang nanga sa digmaan dumog sa paglaban
handog din sa iyo ang kanilang buhay,
hirap ay di pansin at di gunamgunam
ang pagkaparool o pagtagumpay.
Bibitaya’t madlang mabangis na sakit
o pakikibakang lubhang mapanganib,
pawang titiisin kung ito ang nais
ng baya’t tahanang pinakaiibig.
Ako’y mamamatay ngayong minamalas
ang kulay ng langit na nanganganinag
ibinababalang araw ay sisikat,
sa kabila niyang mapanglaw na ulap.
Kung dugo ang iyong kinakailangan
sa ikadidilag ng iyong pagsilang,
dugo ko’y ibubo’t sa isa man lamang
nang gumigiti mong sinag ay kuminang.
Ang mga nasa ko, mulang magkaisip,
magpahanggang ngayong maganap ang bait,
ang ikaw’y makitang hiyas na marikit
ng dagat Silangan na nakaliligid.
Noo mo’y maningning at sa mga mata
mapait na luha bakas ma’y wala na,
wala ka ng poot, wala ng balisa,
walang kadungua’t munti mang pangamba.
Sa sandaling buhay maalab kong nais
ang kagalingan mo’t ang paiwang sulit
ng kaluluwa kong gayak ng aalis,
ginhawa’y kamtan mo. Anong pagkarikit!
Nang maaba’t ikaw’y mapataas lamang,
mamatay at upang mabigyan kang buhay,
malibing sa lupang puspos ng karikta’t
sa silong ng iyong langit ay mahimlay.
Kung sa ibang araw ikaw’y may mapansin
nipot na bulaklak sa aba kong libing,
sa gitna ng mga damong masisinsin,
hagka’t ang halik mo’y itaos sa akin.
Sa samyo ng iyong pagsuyong matamis,
mataos na taghoy ng may sintang dibdib,
bayang tumaggap noo ko ng init,
na natatabunan ng lupang malamig.
Bayaan mong ako’y malasin ng buwan
sa liwanag niyang hilaw at malamlam;
bayaang ihatid sa aking liwayway
ang banaag niyang dagling napaparam.
Bayaang humalik ang simoy ng hangin;
bayaang sa huning masaya’y awitin;
ng darapong ibon sa kurus ng libing
ang buhay payapang ikinaaaliw.
Bayaang ang araw na lubhang maningas
pawiin ang ulan, gawing pawang ulap,
maging panginuring sa langit umakyat,
at ang aking daing ay mapakilangkap.
Bayaang ang aking maagang pagpanaw,
itangis ng isang lubos na nagmamahal;
kung may umalala sa akin ng dasal,
ako’y iyo sanang idalangin naman.
Idalangin mo rin ang di nagkapalad,
na nangamatay na’t yaong nangaghirap
sa daming pasakit, at ang lumalanghap
naming mga ina ng luhang masaklap.
Idalangin sampo ng bawa’t ulila
at nangapipiit na tigib ng dusa;
idalangin mo ring ikaw’y matubos na
sa pagkaaping laong binabata.
Kung nababalot na ang mga libingan
ng sapot na itim ng gabing mapanglaw,
at wala ng tanod kundi pawang patay,
huwang gambalain ang katahimikan.
Pagpitaganan mo ang hiwagang lihim,
at mapapakinggan ang tinig marahil,
ng isang salteryo: Ito nga’y ako ring
inaawitan ka ng aking paggiliw.
Kung ang libingan ko'y limot na ng madla
ay wala nang kurus at bato mang tanda
sa nangagbubukid ay ipaubayang
bungkali’t isabog ang natipong lupa.
Ang mga abo ko’y bago pailanlang
mauwi sa wala na pinanggalingan,
ay makaulit munang parang kapupunan
ng iyong alabok sa lupang tuntungan.
Sa gayo’y wala ng anoman sa akin,
na limutin mo na’t aking lilibutin
ang himpapawid mo kaparanga’t hangin
at ako sa iyo’y magiging taginting.
Bango, tinig, higing, awit na masaya
liwanag at kulay na lugod ng mata’t
uulit-ulitin sa tuwi-tuwina
ang kataimtiman ng aking pag-asa.
Sintang Pilipinas, lupa kong hinirang,
sakit ng sakit ko, ngayon ay pakinggan
huling paalam ko't sa iyo'y iiwan
ang lahat at madlang inirog sa buhay.
Ako’y yayao na sa bayang payapa,
na walang alipi’t punong mapang-aba,
doo’y di nanatay ang paniniwala
at ang naghahari'y Diyos na dakila.
Paalam anak, magulang, kapatid,
bahagi ng puso’t unang nakaniig,
ipagpasalamat ang aking pag-alis
sa buhay na itong lagi ng ligalig.
Paalam na liyag, tanging kaulayaw,
taga ibang lupang aking katuwaan;
paaalam sa inyo, mga minamahal;
mamatay ay ganap na katahimikan.
My Last Farewell
Farewell, my adored Land, region of the sun caressed,
Pearl of the Orient Sea, our Eden lost,
With gladness I give you my Life, sad and repressed;
And were it more brilliant, more fresh and at its best,
I would still give it to you for your welfare at most.
On the fields of battle, in the fury of fight,
Others give you their lives without pain or hesitancy,
The place does not matter: cypress laurel, lily white,
Scaffold, open field, conflict or martyrdom's site,
It is the same if asked by home and Country.
I die as I see tints on the sky b'gin to show
And at last announce the day, after a gloomy night;
If you need a hue to dye your matutinal glow,
Pour my blood and at the right moment spread it so,
And gild it with a reflection of your nascent light!
My dreams, when scarcely a lad adolescent,
My dreams when already a youth, full of vigor to attain,
Were to see you, gem of the sea of the Orient,
Your dark eyes dry, smooth brow held to a high plane
Without frown, without wrinkles and of shame without stain.
My life's fancy, my ardent, passionate desire,
Hail! Cries out the soul to you, that will soon part from thee;
Hail! How sweet 'tis to fall that fullness you may acquire;
To die to give you life, 'neath your skies to expire,
And in your mystic land to sleep through eternity !
If over my tomb some day, you would see blow,
A simple humble flow'r amidst thick grasses,
Bring it up to your lips and kiss my soul so,
And under the cold tomb, I may feel on my brow,
Warmth of your breath, a whiff of your tenderness.
Let the moon with soft, gentle light me descry,
Let the dawn send forth its fleeting, brilliant light,
In murmurs grave allow the wind to sigh,
And should a bird descend on my cross and alight,
Let the bird intone a song of peace o'er my site.
Let the burning sun the raindrops vaporize
And with my clamor behind return pure to the sky;
Let a friend shed tears over my early demise;
And on quiet afternoons when one prays for me on high,
Pray too, oh, my Motherland, that in God may rest I.
Pray thee for all the hapless who have died,
For all those who unequalled torments have undergone;
For our poor mothers who in bitterness have cried;
For orphans, widows and captives to tortures were shied,
And pray too that you may see you own redemption.
And when the dark night wraps the cemet'ry
And only the dead to vigil there are left alone,
Don't disturb their repose, don't disturb the mystery:
If you hear the sounds of cithern or psaltery,
It is I, dear Country, who, a song t'you intone.
And when my grave by all is no more remembered,
With neither cross nor stone to mark its place,
Let it be plowed by man, with spade let it be scattered
And my ashes ere to nothingness are restored,
Let them turn to dust to cover your earthly space.
Then it doesn't matter that you should forget me:
Your atmosphere, your skies, your vales I'll sweep;
Vibrant and clear note to your ears I shall be:
Aroma, light, hues, murmur, song, moanings deep,
Constantly repeating the essence of the faith I keep.
My idolized Country, for whom I most gravely pine,
Dear Philippines, to my last goodbye, oh, harken
There I leave all: my parents, loves of mine,
I'll go where there are no slaves, tyrants or hangmen
Where faith does not kill and where God alone does reign.
Farewell, parents, brothers, beloved by me,
Friends of my childhood, in the home distressed;
Give thanks that now I rest from the wearisome day;
Farewell, sweet stranger, my friend, who brightened my way;
Farewell, to all I love. To die is to rest